26 فایده گچ کشاورزی برای باغات

 

گچ  معمولا به دو شکل سولفات کلسیم آبدار و سولفات کلسیم بدون آب در طبیعت دیده می‌شود. شکل غالب در خاک، سولفات کلسیم آب‌دار است و شکل بدون آب بندرت دیده می‌شود. چنانچه مقدار گچ در خاک بیشتر از 2 درصد باشد خود را به‌صورت ذرات سفیدرنگ نشان می‌دهد. گچ یکی از مواد اصلاحی ارزان‌قیمت هست که نقش مهمی در بهبود خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک ایفا می‌نماید.

 26 فایده گچ کشاورزی در باغات: 

1- گچ (سولفات کلسیم) دارای دو عنصر غذایی پرمصرف کلسیم و گوگرد است.

به دلیل حلالیت نسبتاً مناسب گچ، عناصر کلسیم و گوگرد به‌راحتی در اختیار ریشه گیاه قرار می‌گیرد. یون کلسیم در تغذیه پسته و کیفیت محصول پسته اهمیت بسیاری زیادی دارد. استحکام پوسته سخت میوه، هنگام تشکیل بستگی به فراهمی یون کلسیم دارد. جذب کلسیم توسط ریشه درخت پسته به‌صورت غیرفعال است، یعنی مقدار تعرق تعیین‌کننده مقدار جذب و موجب حرکت یون کلسیم در آوندهای چوبی به‌طرف میوه هست بنابراین در شرایط کمبود کلسیم مقدار کلسیمی که در اختیار میوه قرار می‌گیرد به‌مراتب کمتر از مقدار کلسیمی است که در اختیار برگ قرار می‌گیرد بنابراین ممکن است کمبود کلسیم در برگ، مشاهده نشود درحالی‌که میوه بخصوص پوسته سخت آن بشدت دچار کمبود کلسیم باشد. تأمین به‌موقع و کافی کلسیم در درختانی که در آن‌ها استحکام میوه مهم بوده و یا دارای پوسته استخوانی هستند، تأمین به‌موقع و کافی کلسیم برای تولید محصول اهمیت زیادی دارد.

2- گچ کشاورزی موجب بهبود و استحکام ساختمان خاک می‌شود.

در خاک‌های سدیمی ذرات خاک پراکنده هستند و وجود سدیم مانع نزدیک شدن این ذرات به یکدیگر شده و از تشکیل ساختمان خاک جلوگیری می‌کند. کلسیم دارای دو بار مثبت بوده و به‌راحتی جایگزین سدیم شده و موجب نزدیک شدن ذرات و تشکیل ساختمان می‌شود. هرچقدر دانه‌بندی خاک بیشتر باشد، نفوذ هوا و آب و ریشه راحت‌تر صورت می‌گیرد.

3- جهت اصلاح سدیمی از گچ کشاورزی استفاده می‌شود.

خاک‌های سدیمی، خاک‌هایی هستند که شوری آن‌ها کم، مقدار سدیم تبادلی و واکنش خاک بالا است. در سطح این خاک‌ها لکه‌های قهوه‌ای و چرب مشاهده می‌شود که حاصل پراکنش ذرات هوموس خاک توسط سدیم می‌باشد. خاک‌هایی که چندین سال با آب‌های شور آبیاری شده‌اند، چنانچه با آب شیرین (جابجایی موتورپمپ) آبیاری شوند، نمک‌های محلول از خاک شسته می‌شوند و سدیم بر روی ذرات خاک باقی می‌ماند. این سدیم موجب پراکنش ذرات خاک، کاهش نفوذپذیری خاک، مختل شدن تهویه خاک و افزایش ph خاک به بالاتر تز 8.5 و در مواردی حتی 10 تا 11 نیز کی گردد. قبل از استفاده از آب‌های شیرین در این زمین‌ها باید سدیم اضافی از خاک شسته شده و از محدوده فعالیت ریشه خارج گردد. بدین منظور بایستی از مواد اصلاحی کلسیم با حلالیت مناسب، مثل گچ استفاده نمود.

4- در پارهای از زمین‌ها که پس از آبیاری سطحی خاک سله بسته و ترک می‌خورند.

ترک می‌خورند

در بعضی مواقع خاک زیر بابلرها نیز در اثر پاشش سله می‌بندد. سله بستن ضمن اینکه تبخیر را افزایش می‌دهد راندمان آبیاری را کاهش و در صورت عمیق بودن ترک‌ها موجب پارگی ریشه‌ها نازک نیز می‌شود. استفاده از گچ در این قبیل باغات مانع از تشکیل سله خاک پس از آبیاری می‌شود. گچ از پراکندگی ذرات خاک جلوگیری می‌کند.

5- استفاده از آب‌های با شوری خیلی کم موجب شسته شدن نمک‌ها و عناصر غذایی از سطح خاک می‌گردد.

شستشوی عناصر غذای بخصوص کلسیم موجب تخریب ساختمان و کاهش نفوذپذیری خاک می‌گردد استفاده از گچ نفوذپذیری این خاک‌ها را دو سه برابر افزایش می‌دهد برای چنین آب‌هایی بایستی مقداری گچ را در آب آبیاری حل کرد و آب اصلاح‌شده به باغات پسته داده شود البته آب‌های با چنین کیفیتی خیلی کم و محدود به یکسری چشمه‌ها و رودخانه‌ها می‌گردد.

6- گچ کشاورزی جهت اصلاح خاک‌های ری و دارای لایه متراکم استفاده می‌شود.

قبل از احداث باغ با اضافه کردن کودهای حیوانی، مالچ و بقایای گیاهی به خاک و شخم زدن عمق سختی این خاک‌ها تا حدی اصلاح می‌گردد ولی چنانچه باغ اصلاح‌شده باشد امکان استفاده از کود حیوانی و بقایای گیاهان و زیرورو کردن خاک وجود ندارد. می‌توان از گچ به‌صورت متوالی طی یک دوره سه‌ساله نفوذپذیری خاک را افزایش داده و خاک را پوک نمود. استفاده بلندمدت از گچ موجب شسته شده میلیون‌ها ذره رس ریز شده و لایه سخت و رسی خاک را نفوذپذیر و سست‌تر نماید. گچ دانه‌ای برای استفاده در سطح خاک باغات بهتر است. به‌منظور بهبود کیفیت خاک‌های رسی و دارای لایه متراکم، یک‌بار استفاده از گچ جوابگو نیست. گچ باید حداقل سه سال یک نوبت در زمستان به سطح خاک پاشیده شود و سپس یک تا دو نوبت آبیاری سنگین شود.

7- گچ کشاورزی موجب کاهش ph خاک‌های سدیمی می‌شود.

بالا بودن ph خاک‌های سدیمی یک مشکل بزرگ برای جذب بعضی از عناصر غذایی از قبیل آهن و روی است. تصعید ازت از سطح این خاک‌ها هنگامی‌که کودهای از ته در سطح خاک پاشیده می‌شود، یکی دیگر از معضلات ph بالای خاک‌ها سدیمی است. استفاده از گچ ph این خاک‌ها را کاهش داده و به حد خنثی می‌رساند.

8- شستشوی بر اضافی از خاک راحت‌تر و با مقدار آب آبیاری کمتر امکان‌پذیر است.

 

مقدار بر در اکثر آب‌های آبیاری و خاک‌ها شور بالا است و استفاده مداوم از آب آبیاری با بر زیاد موجب تجمع این عنصر در حد مسمومیت در محدوده فعالیت ریشه می‌شود؛ بنابراین شستشوی این عنصر بعد از چند سال ضروری است دادن گچ به خاک در زمستان و سپس خاک میزان آب موردنیاز برای شستشوی گچ را تا حد یک‌سوم کاهش می‌دهد.

9-گچ کشاورزی پایداری مواد آلی در خاک را افزایش می‌دهد.

کلسیم حاصل از انحلال اتصال مواد آلی به ذرات رس خاک و تشکیل خاکدانه‌های با استحکام زیاد می‌شود.

10- استفاده از  گچ کشاورزی موجب اصلاح نسبت کلسیم به منیزیم به نفع کلسیم می‌شود.

نتایج حاصل از تجزیه حدود 1400 حلقه جاه در محدوده شهرستان رفسنجان نشان داده که در اکثر نسبت کلسیم به منیزیم کمتر از یک می‌باشد. این در حالی است که بهترین نسبت کلسیم به منیزیم نسبت چهار به یک است. در اکثر باغات پسته نسبت کلسیم به منیزیم در محلول خاک به حدی پایین است که منیزیم جذب کلسیم را محدود کرده است. پیدایش عارضه لکه پوست استخوانی پسته احتمالاً در رابطه با همین مسئله می‌باشد. استفاده از گچ مشکل بر هم خوردن نسبت کلسیم به منیزیم در خیلی از باغات پسته را حل می‌کند.

11- استفاده از گچ مدت‌زمان را که پس از آبیاری می‌توان زمین را شخم زد کوتاه می‌کند.

زمین‌هایی که گچ دریافت کرده‌اند را می‌توان با در صد رطوبت بالاتری شخم زد بدون اینکه خطر فشردگی یا تخریب ساختمان خاک وجود داشته باشد. به عبارتی در دامنه وسیع‌تری از رطوبت، خاک قابل شخم می‌باشد و بازده مصرف انرژی را برای شخم کاهش می‌دهد.

12- استفاده از گچ بازده آب آبیاری را افزایش می‌دهد.

 

گچ کشاورزی و آبیاری

افزودن گچ به خاک بخصوص در مناطق خشک موجی افزایش ضریب نفوذ آب، افزایش هدایت هیدرولیکی خاک، افزایش ذخیره رطوبتی خاک و نفوذ ریشه به اعماق پایین‌تر می‌شود که همگی بازده آب آبیاری را افزایش می‌دهد. خاک‌های تیمار شده با گچ 25 تا 75 درصد آب قابل‌استفاده بیشتر نسبت به خاک‌های بدون گچ در خود ذخیره می‌کند و در بیشتر موارد درامد ناشی از کاهش مصرف آب بیشتر از هزینه استفاده از گچ می‌باشد.

13- گچ به جذب عناصر غذایی توسط گیاه کمک می‌کند.

کلسیمی که در اثر گچ در محلول خاک آزاد می‌شود از اجزای اصلی مکانیسم‌های زیست‌شیمیایی است که در جذب بیشتر عناصر غذایی توسط ریشه درخت نقش ایفا می‌کند در صورت عدم وجود کلسیم به‌اندازه کافی در ریشه گیاه این مکانیسم‌های جذبی دچار اختلال می‌شوند.

14- گچ سمت عناصر فلزی سنگین را کاهش می‌دهد.

کلسیم به‌عنوان تنظیم‌کننده تعادل عناصر غذایی کم‌مصرف شامل آهن، روی، منگنز و مس در گیاه عمل می‌کند. کلسیم عناصر را که توسط گیاه جذب‌شده ولی برای گیاه ضروری نمی‌باشد را نیز کنترل و از جذب زیاد این عناصر توسط گیاه جلوگیری می‌کند.

15- گچ موجب افزایش کیفیت میوه شده و از بعضی بیماری‌ها گیاهی نیز جلوگیری می‌کند.

گچ کشاورزی و کیفیت پسته

در اکثر میوه‌ها در حال رشد مقدار کلسیم در مرز کمبود دیده می‌شود. برای برداشت میوه باکیفیت خوب، وجود کلسیم ضروری است. حرکت کلسیم داخل گیاه و از اندامی به اندام دیگر خیلی کند صورت می‌گیرد. این سرعت حرکت کم در انتهای سیستم انتقال گیاه که معمولاً میوه قرار دارد خیلی کندتر نیز است بنابراین کلسیم باید پیوسته در اختیار ریشه گیاه قرار داشته باشد. کلسیم موجود در گچ موجب جلوگیری از بیماری پوسیدگی گلوگاه می‌شود.

16- گچ موجب کاهش وزن مخصوص ظاهری خاک می‌شود.

کاهش وزن مخصوص ظاهری خاک به معنی پوک‌تر شدن خاک است.

17- گچ اثر سمی کلرور سدیم را کاهش می‌دهد.

کلسیم موجود در محلول خاک جذب سدیم توسط ریشه را کاهش می‌دهد؛ بنابراین در خاک‌های شور سدیمی که نمک غالب کلروسدیم است، استفاده از گچ مقاومت شوری و سدیم را افزایش می‌دهد.

18- گچ هدر رفت کودهای از ته وارد شدن نیتروژن به هوا را کاهش می‌دهد.

کلسیم حاصل از انحلال گچ از تصعید نیتروژن کودهای از ته جلوگیری می‌کند.

19- گچ می‌تواند بخش خیلی کمی از اکسیژن موردنیاز ریشه را نیز تأمین کند.

جذب و متابولیسم یون سولفات توسط ریشه موجب آزاد شدن اکسیژن همراه گوگرد موجود در آنتون سولفات شده، بخشی از اکسیژن موردنیاز ریشه را هرچند به مقدار خیلی محدود تأمین می‌کند.

20- گچ به رشد و نمو کرم خاکی در خاک کمک می‌کند.

دادن توأم گچ به همراه مواد آلی موجب افزایش رشد و فعالیت کرم‌های خاکی می‌گردد که افزایش فعالیت آن‌ها را به‌نوبه خود موجب افزایش تهویه، دانه‌بندی خاک و مخلوط شده و به هم خوردن خاک می‌شود.

21- گچ میزان فرسایش و تولیدی روان آب را در زمین‌های شیب‌دار کاهش می‌دهد.

مطالعات انجام‌شده در دانشگاه جورحیا بر روی اثرات گچ نشان داد که طی یک بارندگی نیم‌ساعته با سرعت یک تا یک و نیم اینچ بر ساعت خاکی که گچ دریافت کرده بود 71 درصد بارندگی را جذب کرده ولی خاکی که گچ دریافت نکرده بود فقط 46 درصد بارندگی را جذب و بقیه به‌صورت روان آب بر سطح خاک جاری گردید.

22- گچ انبساط و انقباض رس‌های را کاهش می‌دهد.

چنانچه رس غالب در خاک‌های سدیمی که توسط گچ اصلاح می‌شوند از نوع مونت موریلونیت و دیگر رس‌های با ضریب انبساط و انقباض بالا باشند، انبساط و انقباض این خاک‌ها درنتیجه کلوخه‌ای شدن و تخریب ساختمان خاک، کاهش می‌یابد.

23- گچ مانع از بوی نامطبوع کود های حیوانی می شود.

مخلوط نمودن گچ با کودهای حیوانی مانع از ایجاد بوی نامطبوع این مواد در اماکن عمومی مثل پارک‌ها و فضای سبز می‌گردد. بوی نامطبوع کودهای حیوانی ناشی از آمونیاک است که حاصل تجزیه میکروبی کودهای حیوانی است. آمونیوم آزادشده توسط آنیون سولفات جذب‌شده و تبدیل به سولفات آمونیم می‌گردد. این عمل علاوه بر جلوگیری از ایجاد بوی نامطبوع تلفات نیتروژن را نیز کاهش می‌دهد.

24- گچ مانع از ایجاد شرایط غرقابی در خاک می‌گردد.

گچ توانایی خاک را در زهکشی آب اضافی خاک‌های با بافت سنگین افزایش می‌دهد.

 

 25-  گچ مانع از کلوخه شدن خاک.

گچ از کلوخه‌ای شدن خاک پس از شخم جلوگیری می‌کند و نفوذ عمیق آب آبیاری افزایش می‌یابد.

 

26- گچ مانع ایجاد گردو غبار در باغات می شود.

با اضافه کردن گچ به خاک که عبور و مرور ماشین‌آلات و یا وزش باد ملایم موجب بلند شدن گرد خاک از سطح آن‌ها می‌شود، مقدار گردوغبار بلند شده از سطح این اراضی به مقدار قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.

نگارنده: دکتر سلمان محمودی میمند